مخالفان مسلح حکومت اسد در سوریه بیش از پیش قوت گرفته اند

در حالی که دولتهای مخالف نظام بشار اسد در سوریه، پیروزی مخالفان سوری تحت حمایت خود را نزدیک می بینند و از آنان می خواهند هر چه زودتر با همبستگی با یکدیگر و تشکیل دولتی انتقالی، آماده به دست گرفتن قدرت شوند، گروهی با پیشگام شدن در تشکیل چنین دولتی، بر شکاف و چند دستگی در صفوف مخالفان افزوده است.

بعد از ظهر سه شنبه در یکی از هتلهای قاهره، گروهی که خود را هیئت امنای انقلاب سوریه معرفی کردند خبرنگاران را گردآوردند و اعلام کردند که پس از سه روز نشست پشت درهای بسته، تصمیم گرفته اند هیثم مالح را مأمور تشکیل دولت انتقالی سوریه کنند، دولتی که به محض آنکه بخشی از خاک سوریه به دست مخالفان بیفتد، اداره آن را به دست بگیرد و تا وقتی که نظام بشار اسد به کلی سرنگون شود و با برگزاری انتخابات، دولتی برگزیده مردم روی کار بیاید کار خود را ادامه دهد.

نخست وزیر آینده؟

هیثم مالح از مخالفان سرشناس نظام سوریه با بیش از هشتاد سال سن است که از زمان روی کار آمدن حزب بعث در کشورش به مبارزه سیاسی پرداخت و در این راه، ابتدا از شغل قضاوت برکنار شد و سپس بارها به زندان افتاد. با آغاز "بهار عربی" که بشار اسد برای در امان ماندن کشورش از آن، دست به اصلاحاتی از جمله آزادی زندانیان سیاسی زد، هیثم مالح هم با برخورداری از عفو بشار اسد از زندان آزاد شد اما درست دو روز پس از آزادی او، جرقه جنبش در سوریه هم زده شد.

دوم اکتبر (یازدهم آبان) گذشته که جمعی از اشخاص و احزاب مخالف نظام سوریه در استانبول گرد هم آمدند و شورای ملی سوریه را با الگو گرفتن از لیبی تشکیل دادند تا همه مخالفان را زیر یک چتر گردآورده، جایگزینی برای حکومت بشار اسد شود، هیثم مالح از اعضای اصلی این شورا شد اما با وجود حمایت فراوان دولتهای غربی و عربی از شورای ملی سوریه، این شورا هیچگاه نتوانست میان گروهها و اشخاص مخالف همبستگی ایجاد کند و همه را زیر چتر خود گردآورد، هیثم مالح هم در چهاردهم مارس (سوم فروردین) گذشته در اعتراض به آنچه "خودکامگی" برهان غلیون، رئیس شورا خواند همراه با سه تن دیگر از اعضای شورا، از آن جدا شد.

او تشکیلاتی با عنوان جبهه عمل میهنی به راه انداخت و گروهی از مخالفان را گرد هم آورد که سرانجام دیروز در قاهره او را به ریاست دولتی انتقالی برگزیدند.

شورای ملی سوریه در مقابل تصمیم این گروه موضع گرفت و آن را اقدامی عجولانه و باعث تضعیف مخالفان خواند، ارتش آزاد سوریه هم هیثم مالح و یارانش را متهم کرد که با این اقدام، به تفرقه در صفوف این ارتش دامن می زنند.

در نتیجه، مخالفان بشار اسد درست در شرایطی که دولتهای حامی شان آنان را همبسته تر و هماهنگتر از همیشه می خواهند، با چند دستگی و اختلاف بیشتری روبرو شده اند.

رقابت استانبول و قاهره

در یک سو، شورای ملی سوریه در استانبول است که می کوشد خود را نماینده اصلی مخالفان و رهبر جنبش سوریه معرفی کند و خط مشی اش هماهنگ با سیاستهای ترکیه، عربستان سعودی و قطر است.

در سوی دیگر، هیثم مالح و یارانشند که به نظر می رسد گرد هم آمدنشان در قاهره به معنای همراهی با سیاستهای مصر باشد که بر خلاف قطر و عربستان سعودی، با مداخله نظامی خارجی در سوریه مخالف است.

هر دو گروه مستقر در استانبول و قاهره، طیفی از تفکرات و رویکردهای مختلف و گاه متضاد سیاسی را از اسلامگرا گرفته تا لیبرال و کمونیست در خود جای داده اند که نه اکنون با هم همبستگی کافی نشان می دهند و نه در آینده، امید زیادی به پایداری ائتلاف بینشان می رود.

بخشی از مخالفان نیز به هیچیک از این دو گروه نپیوسته اند، از جمله اینها برخی مقامات پیشین سوری مانند عبدالحلیم خدام، معاون پیشین رئیس جمهور، رفعت اسد عموی بشار اسد و سرتیپ مناف طلاس است که از نزدیکان بشار اسد به شمار می رفت و اخیراً از ارتش جدا شد و به خارج گریخت اما نتوانست اعتماد دیگر مخالفان بشار اسد را جلب کند.

مهمتر از این دو، ارتش آزاد سوریه است که نقش اصلی و میدانی را در مبارزه با نظام سوریه در دست دارد و با وجود همه تلاشهای شورای ملی سوریه، حاضر نشده زیر چتر این شورا برود و به بازوی نظامی آن بدل شود. اگرچه این ارتش، فرمانده مشخصی دارد اما نشانه های زیادی در دست است که یگانهای مختلف آن لزوماً از رهبری واحدی پیروی نمی کنند و در عین حال، گروههای دیگری از جداشدگان از ارتش سوریه هم هستند که مستقل از ارتش آزاد در حال نبرد مسلحانه اند.

بر این فهرست باید گروههای مسلح عشایری و همچنین جهادی های مسلح خارجی را هم افزود که به شبکه القاعده منسوبشان می کنند.

جلوتر از همه اینها، کردها هستند که با خروج ارتش از سرزمینشان براحتی صاحب منطقه ای خودگردان شده اند و نه سر آن دارند که زیر سلطه هیچیک از گروههای خارج نشین بروند و نه به فرمانبری از ارتش آزاد که در داخل می جنگد تن می دهند، بدتر آنکه خشم و نگرانی ترکیه را هم که پایگاه اصلی مخالفان بشار اسد است برانگیخته اند.

چشم انداز آینده

پراکندگی و ناهماهنگی مخالفان بشار اسد از جمله دلائل اصلی درنگ قدرتهای جهانی در افزایش کمکهایشان برای سرنگونی هرچه سریعتر حکومت سوریه است و اینکه یک گروه بدون هماهنگی با دیگران، در حال تشکیل دولت است و اعلام کرده که به محض "آزاد شدن" بخشی از خاک سوریه، اداره آن را به عهده خواهد گرفت، خبر خوشایندی برای آنانی نیست که در حال برنامه ریزی برای سوریه پس از سرنگونی حکومتند.

هم اکنون هم علاوه بر مناطق کردنشین، شهرهای کوچک و روستاهایی در سوریه هستند که از کنترل دولت مرکزی خارج شده و به دست شورشیان مسلح محلی اداره می شوند که به نظر می رسد نه از گروههای سیاسی مستقر در خارج فرمان می برند و نه از فرماندهی ارتش آزاد. شاهدی بر این عدم هماهنگی و فرمانبری، شهر کوچک اعزاز در نوزده کیلومتری شمال حلب است که شورشیان مسلحی که بر آن مسلط شده اند هفته هاست چند لبنانی را که در راه بازگشت از سفر زیارتی به ایران بودند به گروگان گرفته اند اما میانجیگری ترکیه و فشار دولت اردوغان بر ارتش آزاد سوریه نتوانسته ربایندگان را به آزاد کردنشان وادار کند.

در چنین شرایطی اگر بخشهای بزرگتری از سوریه به دست مخالفان بیفتد، چه بسا نظامی ملوک الطوایفی برقرار شود که هر گروه مسلحی بر هر جا مسلط شد بر آن حکمرانی کند. تلاش برای یکپارچه کردن این مناطق هم با توجه به جناح بندی های موجود، چندان موفقیت آمیز نمی نماید، چرا که دولت هیثم مالح و دولت دیگری که شورای ملی سوریه احتمالاً بزودی تشکیل دهد هر کدام خود را حاکم قانونی خواهند دانست و از سوی دیگر، ارتش آزاد سوریه است که هم نقش اصلی را در تلاش برای سرنگونی نظام ایفا کرده و هم به قدرت اسلحه متکی است، طبیعی است خود را برای حاکمیت، شایسته تر تشخیص دهد.

اوضاعی با اوصافی این چنین، چشم اندازی جز تیرگی و تنش ترسیم نمی کند.